27 kwietnia 2021, wtorek
Lwów po raz pierwszy
Pierwsze poszukiwania wydawały się dość oczywiste, skoro Tatuch wydał swój podręcznik do kaligrafii we Lwowie, trzeba szukać we Lwowie. A to oznacza skontaktować się z wrocławskim Ossolineum. Byliśmy pewni, że coś znajdziemy. Kto jak kto ale Zakład Narodowy im.Ossolińskich musi mieć jakieś materiały – przecież to lwowskie korzenie, lwowska tradycja, najlepsze kontakty we Lwowie.
Przypomnijmy, Ossolineum, powstałe w 1817 roku jako fundacja Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, otwarte w 1827 roku, było jednym z najważniejszych ośrodków polskiej kultury i badań nad historią literatury polskiej. Posiadało wspaniałą bibliotekę z jednym największych księgozbiorów w Polsce, prowadziło wydawnictwo i opiekowało się zbiorami Muzeum Książąt Lubomirskich (fundacja księcia Henryka Lubomirskiego z 1823 roku). Do 1939 roku.
II wojna światowa zmieniła wszystko, również układ sił politycznych w Europie. Dla Polski oznaczało to znalezienie się w rosyjskiej strefie wpływów, przesunięcie granic, utratę ziem na wschodzie kraju rekompensowane ziemiami zachodnimi, utratę Wilna i Lwowa, emigracje i repatriacje ludności, dramaty wojenne i powojenne.
Zakład im. Ossolińskich został podzielony, do Polski wyjechało ok. 1/3 jego zasobów. Reszta została we Lwowie, wtedy w Ukraińskiej Republice Ludowej, części ZSRR.
Razem z rzeszą wysiedlonych Polaków „Ossolineum ” zamieszkało we Wrocławiu.
I znów jest świetnym muzeum, biblioteką, wydawnictwem.
Niestety, mimo życzliwej chęci pomocy, we Wrocławiu nie znaleźliśmy żadnych śladów Tatucha. Może kwerenda była zbyt powierzchowna?
Skontaktowano nas za to ze współpracownikiem we Lwowie, osobą. która stale współpracuje z wrocławskim Ossolineum, wykonując m.in. kwerendy.
Niestety, znowu nic. Może powinniśmy tam pojechać? Może uruchomienie szerszych kontaktów wśród Polaków mieszkających we Lwowie, pracowników naukowych, artystów, nauczycieli w polskich szkołach, może to jest praca, którą musimy wykonać, teraz?
Wracamy do szukania w sieci. Internet to potężne narzędzie poszukiwawcze, na tym etapie byliśmy jeszcze optymistami…Pierwszy ślad jaki znaleźliśmy wydaje się poważny choć trudny do zweryfikowania. Musielibyśmy szukać głębiej, krzyżowo, w papierowych archiwach.
W Drugim Sprawozdaniu C.K. Państwowej Szkoły Przemysłowej we Lwowie, za rok szkolny 1893/93, pojawia się nazwisko Stefan Tatuch!
Z nr 312, jako uczeń w „Publicznej sali rysunków i modelowania.”
https://pbc.rzeszow.pl/dlibra/publication/9179/edition/8486/content?
Czym była Szkoła Przemysłowa we Lwowie?
To ważna i niezwykle zasłużona szkoła rzemiosła artystycznego.
Jej początki sięgają połowy XIX wieku, kilkakrotnie zmieniała zakres działania i status aż w 1870 roku opracowano nowy, ambity program nauczania i rozpoczęto starania o pozyskania odpowiednich funduszy na rozwój. W 1876 roku przy szkole powstało Muzeum Przemysłowe wraz z działającą przy nim szkołą rysunku i modelowania. Połączenie sił z dawną „szkołą majstrów budowlanych” stało się początkiem nowoczesnej „uczelni”- Powszechnej Szkoły Przemysłowej Rysunków i Modelowania.
Ciekawa jest lista „Ojców założycieli”: Rada Miejska, Muzeum Przemysłowe, cechy rzemieślnicze, Rada Krajowa (Galicji) i … profesorowie filozofii Uniwersytetu Lwowskiego!
Od 1882 roku szkoła występuje pod nazwą C.K. Szkoła dla Przemysłu Artystycznego. Uzyskanie statusu instytucji państwowej trwało wiele lat, ale zakończyło się sukcesem. Podobno miała na to wpływ wizyta w szkole samego Cesarza Franciszka Józefa I. Duże znaczenie dla budowania prestiżu szkoły też miał prezentacja prac rzemiosła artystycznego uczniów szkoły, na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie w 1894 roku, największemu wydarzeniu gospodarczemu i kulturalnemu na ziemiach Polskich, pod koniec XIX wieku.
https://fbc.pionier.net.pl/details/oai:www.sbc.org.pl:13244
https://www.lwow.home.pl/wystawa.html
Rok szkolny 1891/1892 szkoła zaczyna już pod nazwą C.K. Szkoła Przemysłowa.
Szkoła otrzymuje własny budynek, gmach przy ulicy Teatralnej 17 we Lwowie, który projektuje Gustaw Bizanza.
W styczniu 1893 roku dyrektorem szkoły został wybitny polski architekt Zygmunt Gorgolewski, projektant Teatru Wielkiego we Lwowie. To też świadczy o rosnącym prestiżu szkoły.
https://btx.home.pl/ksiBTX/index.php/barwy-kresow/560-teatr-wielki-we-lwowie-arcydzielo-zygmunta-gorgolewskiego
Opera lwowska. Historia budowy i rekonstrukcji gmachu teatralnego (II)
Zadaniem szkoły opisanym w statucie jest „udzielenie pomocnikom przemysłowym zawodowych wiadomości teoretycznych i praktycznych, tudzież kształcenia samoistnych rękodzielników i przemysłowców. (…)
Nadto szkoła daje każdemu sposobność wykształcenia się w rysunku i modelowaniu.”
„C.K. Państwowa Szkoła Przemysłowa to przede wszystkim dwa oddziały:
„Szkoła dla przemysłu budowlanego”: (szkoła podmajstrzych, stolarstwa i ślusarstwa budowlanego, oraz „Szkoła dla przemysłu artystycznego”: stolarstwo meblowe, snycerstwo, tokarstwo, ślusarstwo artystyczne,” brązownictwo,” cyzelerstwo, garncarstwo, kaflarstwo, oddział wyrobów wykwintnych z majoliki i terrakoty, hafciarstwo i koronkarstwo, rysunek i modelowanie.
Kiedy Stefan Tatuch zapisuje się w 1893 na zajęcia swojego Kursu Rysunku i Modelowania, jak czytamy w Sprawozdaniu, był to „trzeci rok działalności szkoły”.
Najprawdopodobniej więc chodzi na zajęcia już w budynku przy Teatralnej.
Zapisany jest jednak do osobnego oddziału szkoły o nazwie „Publiczna sala rysunków i modelowania”.
Na liście 28 nazwisk w sali dla mężczyzn i 78 w sali dla kobiet. Co to znaczy „Publiczna” sala rysunków i modelowania? Dostępna w innym trybie niż inne kursy?
„Do sal publicznych rysunków i modelowania przyjmuje się w miarę miejsca każdego, kto wykaże, że przekroczył prawem przepisany wiek szkolny. Nauka stosuje się w każdym przypadku do potrzeb frekwentantów, lecz dyrekcya w porozumieniu z nauczycielami czuwa nad tem, żeby tok nauki odpowiadał wymaganiom instrukcyi systematycznej. Czesne wynosi 5 zł za każdy rok nauki.”
Tyle czytamy w sprawozdaniu.
Nazwisko Stefana Tatucha nie pojawia się ani w poprzednim ani w następnym roku szkolnym.
Czy to znaczy, że uczył się tu tylko przez rok?
Czy to tutaj nauczył się mistrzowskiej kaligrafii i rysunku?
Czy w ogóle uczył się tu kaligrafii czy tylko rysunku?
Nie mamy niestety programu zajęć w „Publicznej Sali”.
Choć oczywiście, szkoła ma w programie kaligrafię, 2 godziny tygodniowo. Nauczycielami kaligrafii byli wtedy: Justyn Głowacki i Henryk Kuhn (tzw. suplenci, zastępcy nauczyciela etatowego)
Uczyli wg podręczników -„Pismo polskie podług wzorów Nowickiego, pismo niemieckie i pismo rondowe według Greinera. Pismo drukowane, igłowe i ozdobne.”
Ile lat miał Stefan Tatuch ucząc się w Szkole Przemysłowej ? Nie wiemy. Do oddziałów głównych przyjmowano uczniów którzy ukończyli czteroklasową szkołę „pospolitą”i mieli ukończone 14 lat. Ale Stefan Tatuch uczy się w innym trybie. Ze szkolnych statystyk wynika, że w „publicznej sali rysunków”, uczyli się mężczyźni w przedziale wieku 15-52 lata! Jeśli nawet założymy, że miał około 18-20 lat, oznacza to, że być może urodził się w latach 70 tych lub na początku 80-tych XIX wieku. Czyli kiedy?!
Gdzie więc nabył uprawnienia nauczyciela rysunku i kaligrafii? W seminarium nauczycielskim?
Czy nauka w Szkole Przemysłowej była swego rodzaju” kursem zawodowym”, „praktyczną nauką zawodu”?
Dziesięć lat później, w 1904 roku, wykona kaligrafie do „Podręcznika do kaligrafii” wydanego we Lwowie. Jego nazwisko pojawi się wśród autorów : Józefa Czerneckiego i Józefa Szablowskiego. Musiał być dobry!
Co dalej? Ciąg dalszy nastąpi! Przyłączcie się do naszych poszukiwań!
A.J.
(Wszystkie cytaty pochodzą z Drugiego Sprawozdania C.K. Państwowej Szkoły Przemysłowej
we Lwowie, za rok szkolny 1993/1994)
